Geçenlerde internet üzerinde “proje yardımı” adı altında ücretli öğrenci projesi çizen bir oluşuma denk geldim. Bunun doğru olmadığını söylediğimde, esas amacın “yardımlaşma” olduğunu, projesi son ana kalmış öğrenci arkadaşlara çok düşük ücretlerle “yardım” ettiklerini, bunun aslında ticari bir faliyet olmadığını ve herhangi bir yanlışlık görmediklerini vs. söylediler; açtıkları sosyal medya sayfasının ne kadar çok kişi tarafından beğeniliyor olmasını da haklılıklarının ispatı olarak öne sürdüler. Oluşumun bileşenlerinin de (en azından bizim tesadüf ettiğimiz zaman diliminde) arkadaşlarımın öğrencisi olması,  ayrıca ilgi çekici.

Şöyle bir bakınca benim tesadüf ettiklerimin muadili bir sürü web sayfası, sosyal medya grubu vb. var piyasada. Aralarında benim arkadaşlarımın da bulunduğu yaklaşık 34.000 takipçisi olan sosyal medya sayfaları gördüm. Benim öğrenciliğim döneminde de vardı bu işi yapanlar, sanırım her dönem de olmuştur. Ders verdiğim ortamlarda, freelance çalışırken piyasada, çalıştığım ofislerde, özcesi profesyonel hayatta ben de karşılaştım bu tekliflerle. Hatta çalıştığım bir ofisi arayan öğrenci velisinin ücreti mukabilinde çocuğuna profesyonel yardım istedikten sonra, ofis sahibinin bahse konu öğrencinin hocası olduğunu öğrenince ses tonundaki değişim aklımdan çıkmaz.

Çok öğrenci arkadaşa projelerinde yardımcı oldum. Benim “yardım”dan anladığım; daha çok kritik verme, “yapmak” yerine “nasıl yapılacağını öğretme” şeklinde hayat buldu. Öğrencisine emek vermeyi seven hocalara kritik adı altında tasarım yaptırıp, bir sonraki derse de temize çekip getiren ve sonra hocaları kendi projesine not vermek zorunda bırakarak, iyi niyet sömüren bir çeşit “öğrenci hazırcılığı” vardır. Çoğu kez buna izin vermemek, düşünmeye sevketmek için kritik verirken karaladığımız eskizi bile vermediğim meslektaş adayları olmuştur. Parasız kaldığım çok olmuştur, ancak paralı veya parasız, kısmen veya tamemen hiç bir zaman öğrenci projesi çizmedim, kendisi yapamayacağı hiç bir şeyi yardım isteyenin yerine yapmadım.

Öğrenci projesi çizmek mevcut eğitim sisteminin fırsat eşitsizliğini artırır. Projesini “usta”lara çizdiren öğrenci, çizdiremeyen öğrenciye karşı haksız bir avantaj sağlar. Bu avantajların not ortalamalarına yansıması, yüksek lisans, akademisyenlik girişimleri gibi mecralarda etkisini sürdürür. Oyunu dürüst oynayan, emeğiyle üretmeye çalışan, gelişim aşamasındaki öğrencilerin şevkini kırar, yaptığı işten soğutur.

Projesini çizdiren öğrencinin öğrencilik ve bir miktar sonrasında elde ettiği avantajlar, gerçek yaşamın duvarlarında çok güçlü biçimde parçalanır. Bu şekilde oluşturduğu portfolyo ile işe kabul edilen genç meslektaş, eline gelen işleri yapamadığı görülünce çoğu kez işinden olur. Zaten küçük sayılabilecek bir sektörde “şişirilmiş portfolyo” ile gezdiği bilgisi yayılır, kendisi üretme şansı bulana kadar (görece uzun bir süre) kendisine referans bulmakta zorlanır. İşini kaybetmeyenler (kamuda kadrolu yer edinebilen ya da kadrolu akademisyenliğe başlayabilenler) ise (yine kendileri üretir hale gelene kadar) ifade ettiğinden başarısız meslektaşlar olarak bilinir. Daha sıkıntılısı, bulundukları konumun etki alanına göre, bu yetersizliklerini yeni öğrencilere, “yetersiz peyzaj mimarları” imajını ise (başta mimari branş erbapları olmak üzere) tüm kamuoyuna aktarmada çok etkili olurlar. Onların bu durumunun faturası kendileri ile birlikte hocalarına ve tüm meslek camiasına kesilir.

Öğrenci projesi çizenler bundan sanıldığı kadar büyük kazançlar sağlayamaz. Bu piyasada bahse konu edilen ramaklar öğrenci veya yeni mezun için güzel bir ek gelirken, profesyonel yaşamda (ihtiyacı olanların varlığını reddetmesem de) sözü edilmeyecek rakamlardır. Kaldı ki profesyonel yaşamda bu işe rağbet etmenin çok itibarlı bir hamle olduğu da söylenemez, daha çok öğrenciler üzerinden haksız kazanç sağlayan, hak yiyen,  reel piyasada tutunamamış, ya da yeteneklerini kötü yönde kullanan adam imajı verir. Kendisine hep çıkarcı şüphesi ile bakılır.

Özetle öğrenci projesi çizmek, ne çizene, ne çizdirene hiçbir katkı sağlamadığı gibi; kısa ve uzun vadede çizdirmeyene, akademiye, mesleğin bütününe haksız zarar verir. Bu işi parayla yapmak ise sadece daha çok kirlenmektir. Buradan hareketle;

Değerli öğrenci kardeşim, projeni başkasına çizdirme! Düşük not al, ya da o dersten kalıp, tekrar al. Öğrenmeden geçiştirdiğin bu dersler, ileride başta sana bela olur. Korkma, eğer öğrenebiliyorsan uzayan okulunun bir kısım masraflarını yarı-zamanlı işlerle karşılama şansın olabilir. Ancak öğrenmeden geçtiğin proje dersi seni sadece “peyzajcı” yapar, “peyzaj mimarlığı” yine başkalarına kalır.

Değerli meslektaşım (veya meslektaş adayım), öğrenci projesi çizme! “Simit sat, onurlu yaşa!” O kadar da anlamsız değildir. Zaten fırsat eşitliği olmayan bir sistemi daha eşitsiz hale getirmen seni proje çizdiğin bir öğrencinin gözünde yardımsever kahraman yapmaz, parasıyla emeğini satın aldığı işçi yapar. Sana proje çizdirmemiş ve sayıca daha kalabalık olan diğerlerinin gözünde ise emeklerinin karşılık bulamamasının sebebi olursun. Eğer bu işi profesyonelliğe dökebilecek kadar iyiysen yerel ofislerle, müteahhitlik firmalarıyla görüş, onlarla yarı-zamanlı veya iş başına anlaşmalı çalışmalar yapabilirsin. İlk başta fiyatlar öğrenci projelerine verdiğin fiyattan fazla olmasa da işini iyi yaptıkça daha yüksek noktalara ulaşır. Hem gerçekten para kazanır, hem de gerçek piyasaya çok güzel bir deneyim ve çevre yatırımı yapmış olursun.

Değerli akademisyenler, öğrencinizin kudretini en iyi siz bilirsiniz. Projesini “dışarı” çizdiren öğrenciye pirim vermeyin, şüpheniz varsa test edin, haketmiyorsa geçirmeyin. Bu işi meslek edinmiş öğrencileriniz varsa, durumlarını tolere etmeyin. Mesleğe yapacağınız en büyük katkı, “peyzajcı” olmamayı kafaya koymuş, kolaycılıktansa gerekirse gözyaşı ve ter dökerek öğrenmeyi öğrenmiş meslektaşlar yetiştirmektir.

Son olarak değerli dostum, internette, sosyal medyada, gerçek hayatta bu haksızlığa pirim verme, parçası olma, yanlışlığını dillendir, gerekiyorsa teşhir et. Söylediğim gibi kimseye faydası yok…